تعطیلات ایران و پیشنهاد جدید برای آن

عباس صفری در سایت الف نوشت:

در آستانه تحویل سال، روی دکه‌ی روزنامه فروشی پوستری با تصویری زیبا از یک گل بهاری توجه‌ات را به خود جلب می‌کند؛ درنگ می‌کنی و لحظاتی بعد یکی از آنها را در دست داری و کنجکاوانه و به‌دقت به آن نگاه می‌کنی؛ اول از همه سراغ خطوط کم‌‌رنگ و ریز پایین پوستر می‌روی و به‌زحمت می‌شماری: ۱، ۲، ۳… ۲۴ و ۲۵…؟ دوباره می‌شماری ۱، ۲، ۳،… ۲۴، ۲۵ و ۲۶ و… باز هم از اول می‌شماری!!… از شمردن خسته می‌شوی و این بار کمی سر را بالا می‌کنی و دنبال شماره‌های قرمز در چهارخانه‌ها می‌گردی؛ خانه‌های قرمز نزدیک به هم بیشتر حس زیباشناسانه‌ی تو را تحریک می‌کند و بدون آنکه به تصویر زیبای گل بهاری نگاهی بیندازی از تماشای پوستر لذت می‌بری!

* * *
تعطیلات در ایران همواره یکی از پرچالش‌ترین مباحث روز بوده که دیدگاه‌ها و واکنش‌های متفاوتی را به همراه داشته است؛ برخی به استناد آمار، ایران را پرتعطیلات‌ترین کشور دنیا دانسته و خواهان کاهش آن هستند و برخی دیگر نیز به‌استناد همان آمار! ایران را در قعر جدول تعطیلات دنیا جای داده و خواهان افزایش تعطیلات آن هستند. در بخش اول می‌کوشیم تا با استناد به همان آمار! ضمن آسیب‌شناسی تعطیلات در ایران، با توجه به اراده‌ی مجلس شورای اسلامی برای ساماندهی تعطیلات کشور، راهکارهایی را در این زمینه ارائه دهیم. با نگاهی به شمارگان تعطیلات در ایران به سادگی در می‌یابیم که ایران در مقایسه با بسیاری از کشورها (به دلیل تعطیلات دو روزه‌ی پایان هفته) نه تنها از تعطیلات زیادی برخودار نیست بلکه بعد از کشور یمن از کمترین تعطیلات برخودار است، اما چه دلیلی موجب می‌شود که میزان تعطیلات در ایران همواره مورد انتقاد کارشناسان واقع شده و به‌درستی از تأثیرات نامطلوب آن بر بهره‌وری یاد کنند؟ برای این موضوع دو دلیل عمده می‌توان برشمرد:

الف) پراکندگی: جمهوری اسلامی ایران به عنوان تنها نظام شیعی جهان در کنار برخورداری از پیشینه‌ی غنی ملی و همینطور وقوع انقلاب پرشکوه اسلامی بیش از هر نظامی متأثر از مناسب‌های ملی و مذهبی خود است. به همین خاطر منشأ تعطیلات در ایران مجموعه‌ای از مناسب‌های مختلف ملی و مذهبی است که به صورت پراکنده در طول سال توزیع شده‌اند. برای اینکه به خسارت‌های ناشی از این پراکندگی بپردازیم اشاره به یک نکته ضروری است: یکی از اصول مهم بهره‌وری، استفاده از نیروی کار در بازه‌ی زمانی منظم و مشخص است. این اصل که اتقافا مورد تأیید تمامی ادیان و تمدنها نیز بوده و در علم امروزین نیز صحت آن به‌اثبات رسیده به صورت مشخص با کار هفتگی تعریف می‌شود. شواهدی نیز حاکی از هماهنگی فیزیولوژیکی بدن انسان با کار و استراحت در یک فاصله‌ی زمانی هفت روزه است. بر اساس این مدل بهترین بهره‌وری زمانی حاصل می‌شود که نیروی کار در یک دوره‌ی زمانی هفت روزه، کار و استراحت را تجربه نماید. به عبارت دیگر اگر کار و استراحت را به حلقه‌های متصل به هم تشبیه کنیم حداکثر بهره‌وری در اتصال مداوم و منظم بین آنها است. بنابراین هر زمان به هردلیل این اتصال دچار گسست شود، بهره‌وری کاهش خواهد یافت. با این توضیح در می‌یابیم که هر روز تعطیل، عاملی برای گسست رشته کار و استراحت و در واقع کاهش بهره‌وری خواهد بود. بر این اساس اگر تعطیلات کشور را تقریباً ۲۵ روز در نظر بگیریم و اگر این تعطیلات حدود ۲۰ تا ۲۲ هفته از سال را تحت تأثیر قرار دهند، فرایند کار و استراحت و در نتیجه بهره‌وری در حدود ۲۰ هفته در سال دچار اختلال شده و عملاً حدود ۵/۴ ماه از سال با افت شدید بهره‌وری مواجه خواهیم بود که در نوع خود یک فاجعه به شمار می‌رود. در عمل نیز این معضل را به صورت مشهود می‌توانیم ببینیم: زمانی که یکی از ایام هفته با تعطیلات رسمی مصادف می‌شود، کل هفته را تحت تأثیر قرار داده و عملاً کار مفید در آن هفته را دچار اختلال می‌کند، بویژه آنکه اگر تعطیل رسمی با فاصله‌ی یک روز با تعطیلات پایان هفته باشد که در این صورت معضل بین‌التعطیلین نیز به آن اضافه خواهد شد. فراموش نکنیم که نیروی کار نیز از این تعطیلی به دلیل کوتاهی زمان آن حظی نخواهد برد و تنها خمودگی و خستگی ناشی از اخلال در فرایند کاری نصیب او خواهد شد. به عبارت دیگر در این فرایند هم نیروی کار و هم بهره‌وری دچار آسیب خواهند شد. خلاصه اینکه هرچند تعطیلات رسمی در ایران حدود ۲۵ روز است اما به دلیل پراکندگی، آثار زیانبار آن بیش از ۱۴۰ روز از سال را تحت تأثیر قرار می‌دهد.

ب) تعطیلات غیر رسمی: شاید ایران تنها کشوری است که در لابه‌لای تعطیلات رسمی، از تعطیلات غیر رسمی نیز برخوردار است! شما در هیچ‌کجای تقویم رسمی کشور نامی از تعطیلات ۱۵ روزه‌ی عید نمی‌بینید اما عملاً کشور از حدود ۵ روز قبل از عید و تا حداقل ۱۵ فروردین در تعطیلی به‌سر می‌برد و این بدین معنی است که تعطیلات واقعی کشور نه ۲۵ روز بلکه ۴۰ روز است! جالب اینکه بسیاری از ادارات دولتی نیز برای اینکه به تعطیلات رسمی کشور وفادار بمانند، کارکنان خود را در دو شیفت (هفته‌ی اول عید و هفته‌ی دوم عید) سازماندهی کرده و عملاً ادرات را تا ۱۵ فروردین به حالت نیمه‌تعطیل در می‌آورند که البته همسانی آن با حالت تعطیل برای اهل خبره و خبر روشن است! کوتاه سخن اینکه: ما به‌جای اینکه از تعطیلات رسمی کشور حسن استفاده را بکنیم به دلیل مدیریت غلط و فقدان ساماندهی مناسب، به انحاء مختلف از آن سوء استفاده می‌کنیم. و این در حالیست که همانگونه که اشاره شد، سوء استفاده کنندگان از این تعطیلات (یعنی قاطبه‌ی ملت بزگوار ایران!) نیز به دلیل پراکندگی، حظی از آن نمی‌برند. با این توصیف باید گفت معضل تعطیلات کشور ما نه پرشماری آن، بلکه بی‌ضابطگی آن است.

راهکارها

برای رسیدن به راهکارهای مناسب پیش از همه باید برخی پیش زمینه‌های ذهنی را وانهاد و با نگاهی واقع‌بینانه به بررسی و تعدیل گزاره‌های فعلی بپردازیم. به یاد داشته باشیم که راهکارهای خود را بر اساس دو رویکرد: ۱٫ جلوگیری از پراکندگی تعطیلات و ۲٫ حذف تعطیلات غیر رسمی بنا نهاده‌ایم. بر همین اساس برخی اصول و چارچوب‌های الزام‌آور در تعیین تعطیلات کشور را برشمرده و در کنار آن پاره‌ای از ضوابط دست‌و پاگیر و غیر ضروری را بررسی می‌کنیم.

۱٫ دین مبین اسلام به عنوان الهام‌بخش وحدت و هم‌دلی مردم مسلمان ایران و سایر ملل مسلمان باید جایگاه ممتاز خود را در تعطیلات رسمی کشور حفظ نماید.

۲٫ مذهب تشیع به عنوان مذهب رسمی کشور و الهام‌بخش انقلاب اسلامی به شکل مناسب در بخشی از تعطیلات رسمی کشور جلوه‌گر شود.

۳٫ انقلاب شکوهمند اسلامی و بنیانگذار آن حضرت امام (ره) به نحو شایسته در بخشی از تعطیلات مورد تجلیل واقع شوند.

۴٫ باورها و مناسبت‌های ملی به شکل شایسته و متناسب با شأن خود در تعطیلات لحاظ شوند.
در کنار آن پاره‌ای نکات را نیز باید مد نظر قرار داد:

۱٫ بر اساس آداب و سنت فراگیر و مرسوم در مساجد و تکایای مذهبی، گرامیداشت ایام سوگواری و مناسک مخصوص آن در شامگاه قبل (و در برخی موارد شامگاه بعد از) آن مناسبت برگزار می‌شود. به همین خاطر ساعات اداری هیچگونه هم‌پوشانی با ساعات برگزاری مراسمی از این دست ندارد که برای تکریم و حفظ حرمت آن نیازمند به‌تعطیلی کشاندن کشور باشد. از سوی دیگر از آنجا که تعطیلی به دلیل ویژگی‌های خاص خود، عرفاً برای تفریح و استراحت به‌کار می‌رود. در ایام سوگواری، با توجه به نوع کاربری آن در مواردی موجب هتک حرمت ایام سوگواری (به‌دلیل نوع تفریح برخی افراد کم‌اطلاع) می‌شود. بنابراین بدون اینکه به حرمت ایام سوگواری لطمه‌ای وارد شود و یا علاقمندان به مناسک مذهبی دچار محدودیت و حرج شوند می‌توان به‌طور کلی تعطیلات ناشی از ایام سوگواری (وفات و شهادت) را حذف نمود. البته تاسوعا و عاشورا را به دلیل اهمیت و جایگاه آن در مذهب تشیع و نهضت اسلامی و همینطور مراسم سوگواری ویژه‌ی آن در صبح روز تاسوعا و عاشورا می‌توان از این قاعده مستثنی نمود.

۲٫ در مواردی نظیر تجلیل از مقام شامخ رسول گرامی اسلام (ص) و حضرت علی (ع) که در سه موعد یعنی ولادت، وفات (شهادت) و مبعث (نصب ولایت) صورت می‌پذیرد می‌توان با حفظ حرمت وکرامت این بزرگواران پس از حذف تعطیلی وفات (شهادت) دو مناسبت دیگر در یکدیگر ادغام شده و البته برای پاسداشت هر چه بیشتر، تعطیلی آن از یک روز به دو روز افزایش یابد. فایده‌ی این کار جلوگیری از پراکندگی تعطیلات و گرامیداشت هر چه بیشتر مناسبت مورد نظر است. به عنوان مثال مبعث رسول گرامی اسلام (ص) به عنوان مبدأ تولد دین مبین اسلام و عیدغدیر خم به عنوان مبدأ تولد تشیع می‌تواند با اختصاص دو روز تعطیلی به شکل برجسته‌ای مبیّن جایگاه رفیع دین اسلام و مذهب تشیع در تقویم ایرانیان بوده و در بین مسلمانان به صورت عام و شیعیان به صورت خاص مورد توجه قرار گیرد.

۳٫ عید سعید فطر با توجه به جایگاه رفیع آن در بین مسلمانان به عنوان نماد دیگری از اهمیت مردم مسلمان ایران به آیین اسلامی با حفظ دو روز تعطیلی تثبیت شود.

۴٫ عید سعید قربان به دلیل اینکه بخشی از مناسک خاص حجاج به‌شمار می‌رود، از فهرست تعطیلات حذف شود.

۵٫ هرچند با تغییر نام ۱۳ فروردین، به روز طبیعت سعی در تطهیر منشأ تعطیلی آن شده است، اما واضح است که تعطیلی این روز ناشی از یک ایده‌ی سراسر خرافی و لکه‌ی تاریکی بر باورهای مردم فهیم ایران بوده و اصرار بر زنده نگه‌داشتن آن نیز توهین به شعور ایرانیان است. طرح ساماندهی تعطیلات بهترین فرصت برای پاک کردن این لکه‌ی ننگ از تارک مردم فهیم ایران است. طبیعتاً با توجه به فراگیری طرح و حذف بخش دیگری از تعطیلات، مقاومت از سوی برخی افراد لجوج نیز به حداقل خواهد رسید.
۶٫ تعطیلی ۲۹ اسفند نیز یکی دیگر از تعطیلات کشور است که اهمیت و فایده‌ی آن در گذر زمان کاهش یافته و به تعطیلی کشاندن کشور در این روز فاقد هرگونه پشتوانه‌ی منطقی و قابل قبول است.
۷٫ پاسداشت انقلاب شکوهمند اسلامی و گرامیداشت بنیانگذار جمهوری اسلامی (ره) از دیگر موارد مهمی است که نیازمند ساماندهی و تمرکز است. در حال حاضر ۱۲ فروردین، ۱۴ و ۱۵ خرداد و ۲۲ بهمن به‌صورت پراکنده به این امر اختصاص یافته که می‌تواند در قالب یک تعطیلی دو روزه در ۲۱ و ۲۲ بهمن متمرکز شود؛ روز اول به عنوان گرامیداشت یاد و خاطره‌ی حضرت امام (ره) در مرقد مطهر ایشان و روز دوم به عنوان جشن پیروزی انقلاب اسلامی و همراه با راهپیمایی سراسری. ذکر این نکته نیز ضروریست که تعطیلی سالروز ارتحال حضرت امام (ره) نیز نظیر سایر ایام سوگواری از تقویم حذف شده که این موضوع به هیچ عنوان به‌معنای کاهش توجه مردم قدرشناس ایران اسلامی نسبت به جایگاه رفیع بنیانگذار جمهوری اسلامی نخواهد بود. بلکه صرفاً تغییر مبدآ تجلیل از زمان ارتحال حضرت امام (ره) به زمان بنیانگذاری جمهوری اسلامی خواهد بود که بدیهی است، شأن والاتری را برای آن بزرگوار منظور خواهد نمود. ناگفته پیداست علاقمندان به آن حضرت کماکان در شب ارتحال آن عزیز سفرکرده همچون سایر مراسم سوگواری، به تجلیل از ایشان خواهند پرداخت.

۸٫ و اما تعطیلات نوروزی از دیگر مواردی است که باید به شکل جدی به ساماندهی آن پرداخت و از تعطیلات غیر رسمی آن جلوگیری نمود. البته از آنجا که ایام نورز بهترین فرصت ایرانیان برای دید و بازدید و مسافرت به شمار می‌رود می‌توان تعطیلات آن را به صورت رسمی از ۴ روز به ۱۰ روز افزایش داد و در قبال آن مرخصی استحقاقی سالیانه کارمندان و کارگران را از ۳۰ روز به ۲۵ روز کاهش داد. در همین راستا برای استفاده‌ی حداکثری از روز عید می‌توان تعطیلات را از سه روز قبل از عید تا یک هفته بعد از عید (جمعاً ۱۰ روز) منظور نمود.

با این اوصاف تعطیلات رسمی کشور به صورت زیر تغییر خواهد کرد:

۱٫ تعطیلات نوروز از ۲۷ اسفند تا ۷ فروردین. (۱۰ روز)؛ به عنوان بهترین فرصت دید و بازدید و مسافرت.

۲٫ جشن پیروزی انقلاب اسلامی ۲۱ و ۲۲ بهمن (۲ روز)؛ به منظور تجلیل از بنیانگذار جمهوری اسلامی و جشن پیروزی انقلاب اسلامی.

۳٫ عید مبعث (۲ روز)؛ به عنوان اصلی‌ترین نماد پایبندی مردم ایران اسلامی به دین مبین اسلام.

۴٫ عید غدیر خم (۲ روز)؛ به عنوان اصلی‌ترین نماد تشیع.

۵٫ عید فطر (۲ روز)؛ به عنوان نماد فراگیر جشن عبادت مسلمانان ایران.

۶٫ میلاد حضرت ولی عصر (عج) (۱ روز)؛ به عنوان نماد انتظار تشیع.

۷٫ تاسوعا و عاشورا (۲ روز)؛ به عنوان نماد مقاومت و مبارزه‌ی تشیع با طاغوت و استکبار.

همانگونه که مشاهده می‌شود در این چیدمان تعطیلات کشور به ۱۵ روز (با احتساب کاهش مدت مرخصی استحقاقی) کاهش یافته و در کنار آن پرکندگی آن از ۲۲ هفته به ۶ هفته کاهش می‌یابد که در نوع خود یک جهش بزرگ در افزایش بهره‌وری به‌شمار می‌رود، ضمن آنکه با افزایش تعطیلات از یک روز به دو روز امکان استفاده‌ی هر چه بیشتر مردم از تعطیلات نیز فراهم خواهد آمد.